Göbeklitepe Neden Önemli? | 2019 Göbeklitepe Yılı | Göbeklitepe’nin Keşfi

Göbeklitepe, MÖ 10.000’lerden kalma yapıların ve taş üzerine kabartma resimlerin bulunduğu, Şanlıurfa yakınlarına konumlanmış bir ören yeri. Tarihi değiştiren yer olan Göbeklitepe, Örencik Köyü yakınlarında bulunuyor.

“Göbeklitepe neden önemli?” diye merak ediyorsan bu soruya aşağıda yanıt vereceğiz. Öncelikle şunu söyleyebiliriz ki bu bölgenin dünya üzerindeki ilk inanç merkezi olduğuna inanılıyor. Burası hakkında ilginç teoriler de var. Mesela Hz. Adem ve Hz. Havva’nın yasak meyveyi yediği cennet bahçesi olma ihtimali ile ilgili söylentiler gibi… Arkeologlara göre ise burası hala birçok gizemi içinde barındırıyor.

Şanlıurfa Uçak Bileti

Göbeklitepe’yi Bulan Arkeolog Kim?

Göbeklitepe ile ilgili çalışmalar 1963 yılına kadar uzanıyor. Alman arkeolog Prof. Klaus Schmidt, 1995 yılında bölgede asıl kazılara başladı ve Göbeklitepe’yi ortaya çıkardı.

Göbeklitepe’nin Sırrı Ne: Klaus Schmidt’in Merakı

Kaynak

Göbeklitepe, insanlık tarihinin değişimine ön ayak oldu. 1995 yılında Alman Arkeoloji Enstitüsü girişimleri ile Prof. Klaus Schmidt kazı çalışmalarına başladığında, keşfedeceği şeyin bu kadar ses getireceğini düşünmüş müydü bilemiyoruz. Göbeklitepe kazısına başladığı zaman “Ömrümün geri kalan yıllarını burada geçireceğim.” dediği söylenen Alman arkeolog, ne yazık ki 2019’un Göbeklitepe Yılı olarak ilan edildiğini göremeden 2014 yılında hayata gözlerini yumdu.

Her ne kadar Göbeklitepe için kazılar 1995 yılında başlamış olsa da bu gizemli ören yerinin geçmişi daha eskiye gidiyor. 1963 yılında İstanbul Üniversitesi ile Chicago Üniversitesi ortaklığında kurulan ekip, Göbeklitepe hakkında çalışma yapmış; ama buluntular üzerinde çok durulmamış. Ardından 1980 yılında Amerikalı bir arkeolog olan Peter Benedict, bir makalesinde buradan bahsetmiş. 1983 yılında Mahmut Kılıç isimli bir çiftçi tarlasını sürerken bir oymalı taş bulmuş, fakat bu da normal bir buluntu gibi sergilenmesi için Urfa Müzesi’ne gönderilmiş. Yani buluntunun önemi anlaşılmamış. 1995 yılına geldiğimizde ise bölgenin önemi Klaus Schmidt tarafından fark edilmiş ve Türkiye’nin belki de şimdiye kadar en önemli tarihi eseri gün yüzüne çıkartılmaya başlanmış.

Göbeklitepe’nin sırrı, yaşında saklı. 12.000 yaşında olduğu tahmin edilen bu yapı, tarihe olan bakışımızı tamamen değiştiriyor. Göbeklitepe’den önceki bilgilere göre o yıllarda insanların demir kullanmayı bilmedikleri gibi daha çanak çömlek yapımına bile başlamadıkları düşünülüyordu.

Göbeklitepe Kalıntılarının Dünya Tarihi Açısından Önemi Nedir?

Göbeklitepe öncesinde insanlığın tarımın keşfi ile yerleşik hayata geçtiği düşünülüyordu. Göbeklitepe, insanın henüz avcı toplayıcı olduğu dönemlerde bile yapılar inşa ederek bir nevi yerleşik hayat düzenine geçtiğini gösteriyor.

Tarihte İlk Ameliyatın Yapıldığı Yer: Göbeklitepe Efsanesi

Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem’e tarihlenen Göbeklitepe için kullanılan bir kalıp da Neolitik Devrim. İnsanların henüz mağaralarda yaşadığı o dönemde böyle bir yer inşa etmek, kesinlikle devrimsel; ama aslında Neolitik Çağ insanları hakkında bilgimizin azlığını bize hatırlatıyor.

Schmidt’in teorisine göre burası bir Taş Devri tapınağı. Kazılarda bulunan çok sayıda yuvarlak, oval ve spiral yapı, T şeklinde sütunların bir araya gelmesi ile oluşuyor. Yapılar, çoğunlukla T biçimli iki devasa sütun çevresine dizilmiş daha küçük sütunlardan bir araya geliyor. Bugüne kadar yapılan kazılarda 6 yapı ortaya çıkarılmasına rağmen yüzey araştırmalarına göre çevrede toplamda 20 adet yapı olduğu düşünülüyor.

Göbeklitepe kazı koordinatörü Dr. Lee Clare ise bu yapının tapınak olarak inşa edildiğini düşünmüyor. Lee Clare, bir yapının tapınak olarak adlandırılabilmesi için tanrılardan ve eğitimli ruhban sınıfından söz edilmesi gerektiğini ifade ediyor. M.Ö 10.000 yıllarında yaşayan Taş Devri insanları için eğitimli ruhban sınıfı olgusunun tamamen gerçek dışı olduğunu da belirtiyor. Dr. Clare, ören yerinin, gizemleri çözülene kadar bir toplanma yeri olarak tanımlanması gerektiğini söylüyor.

Tarihin bilinen en eski yapısı, gizem oluşturmaya devam ediyor. Kazı alanında bulunan bir kafatası, tarihin bilinen ilk beyin ameliyatını geçirmiş bir insandan geriye kalmış olabilir. Kafatasında bulunan deliğin bir ameliyat izi olduğunu ifade eden uzman antropolog ve tarihçi Dr. Levent Sevik, bu izin ilkel anlamda yapılan bir kafatası delgi ameliyatı olduğunu ifade ediyor.

Tarihi değiştiren bu yer hakkında birçok teori, efsane ve gerçek var. Bunlardan en gizemlisi hiç şüphesiz Göbeklitepe’nin insan eli ile gömülmüş olması.

Göbeklitepe Neden Gömüldü?

Bu konu hakkında kesin bir bilgi yok; ama yapının bulunduğu yerdeki düzeltilmiş toprak tabakası, yapının doğal şekilde değil de insan eli ile gömüldüğünü gösteriyor. Teoriler arasında en akla yatkın olanlardan biri, burasının bir yıldız gözlemevi olarak kullanıldığı; fakat sonrasında işlevini yitirdiği için gömüldüğü yönünde.

Göbeklitepe Kazıları Ne Durumda?

2018 yılında UNESCO Dünya Miras Listesi’ne alınan tarihi kalıntılar etrafında kazılar devam ediyor. Harran Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Başkanı Prof. Dr. Mehmet Önal, ayrıntılı bir şekilde devam eden kazıların 150 yıl boyunca daha sürebileceğini düşünüyor. Yapılan yüzey araştırmaları, bölgede gün yüzüne çıkarılmamış en azından 15 yapı ve 200’den fazla dikilitaşın bulunduğunu gösteriyor. Tam olarak sayıları bilinmese de bu yapıların hepsinin zaman içinde açığa çıkacağı öngörülüyor. Tüm bu yapıların birbiri ile alakalı olduğu da Göbeklitepe ile ilgili son dönemde ortaya çıkmış popüler teorilerden biri arasında.

Popüler Kültürde Göbeklitepe: Göbeklitepe Hakkında Bilinmesi Gerekenler

2019, Göbeklitepe Yılı olarak ilan edildi. Bu da dünyanın ilk toplanma merkezlerinden olan Göbeklitepe’yi bu yılın en popüler destinasyonlarından biri yapacak. Ülkemizin en tarihi noktaları arasında yer alan Şanlıurfa, şimdiden hazırlıklara başladı.

UNESCO tarafından 2011 yılında Dünya Mirası Geçici Listesi’ne alınan bu yapı, 2018 yılında ise Dünya Kültür Mirası Listesi’ne alınarak dünyanın en önemli turistik noktalarından biri haline geldi.

Haliliye Belediyesi’nin “Daha Eskisi Yok!” sloganı ile tanıtımına başladığı bu antik yer, Şanlıurfa’nın 20 kilometre kuzeydoğusunda bulunan Örencik Köyü’ne konumlanmış. Her ne kadar buranın önemi yıllar boyunca fark edilmese de geliştirilen olanaklarla beraber ören yerindeki imkanlar çok daha iyileşecek gibi görünüyor.

Kazılardan elde edilen bulgular doğrultusunda bir kült merkezi olarak kabul edilen ören yeri, üzerinde hayvan kabartmalarının bulunduğu dikili taşlar ile ayrıca dikkat çekiyor. Dikilitaşlar üzerinde bulunan hayvan kabartmaları, kesinlikle zamanın ötesinde ve arkeologlar bu konu üzerinde tartışmalara devam ediyor. Örneğin Edinburg Üniversitesi’nden Martin B. Sweatman ve Dimitrios Tsikritsis, T biçimli sütunların üzerindeki kabartmaların, dünyayı küresel olarak etkileyen bir meteorun çarpmasını ve MÖ 10600 – 9600 yılları arasında yaşanan soğuk dönemi anlatıyor olabileceğini düşünüyor. Bu teori günümüz astronomlarının dikkatini çekmiş durumda.

Tarihin bilinen ilk kült merkezinin bir dikkat çeken özelliği de yapı tabanlarının sıvı geçirmez şeklinde tasarlanmış olması. Bu durum, bu bölgede sıvı içeren tören ya da seremonilerin düzenlenmiş olabileceğini gösteriyor.

Göbeklitepe’ye hayatını adayan Klaus Schmidt’in Şanlurfa’da satın aldığı taş ev, eşi Çiğdem Köksal Schmidt tarafından bir anı evine dönüştürülmüş. Kült merkezinin kahramanının anılarını merak edersen bu ev 10.00 – 18.00 saatleri arasında ziyarete açık.

Göbeklitepe hakkında merak ettiğin diğer tüm detaylara, aşağıdaki videodan ulaşabilirsin. Prof. Klaus Schmidt, “Göbeklitepe Nedir?” sorusunu kendi bilgi birikimi üzerinden TedX aracılığı ile cevaplıyor. Üstelik Türkçe altyazı seçeneği de var.

Göbeklitepe Nerede?

Şanlıurfa’nın 20 kilometre kuzeydoğusunda bulunan Örencik Köyü’ne konumlanmış bu merkez, Haliliye Belediyesi’ne bağlı bir ören yeri.

Göbeklitepe’ye Nasıl Gidilir?

Tarihi değiştiren kült merkezine gitmek için ucuz uçak biletini alıp Şanlıurfa’ya geldikten sonra belediye otobüslerini ya da taksileri kullanabilirsin. “Göbeklitepe nerede?” ve “Göbeklitepe’ye nasıl gidilir?” sorularının cevabı için aşağıdaki linki kontrol edebilirsin.

Göbeklitepe Turu